TC KAĞIT PARA KOLEKSİYONU VE KOLEKSİYONCULUĞU – 2
TC kağıt para koleksiyonu ve koleksiyonculuğu ile ilgili ilk yazımı yaklaşık bir sene önce yine COLLECTION dergisi için yazmıştım. Aradan geçen süre içerisinde artan tek öğe heyecanım olmadı. Israrla altını çizerek belirttiğim şekilde yatırımcısının yüzünü güldüren bir koleksiyon dalı olmaya devam etti. Bu sayı için özel olarak kaleme aldığım yazımda, TC kağıt para koleksiyonu için gerekli olacak teknik bilgilerden emisyonlar ve muhafaza koşullarından bahsetmek istiyorum.
TC kağıt para koleksiyonu, günümüzde kullanımda olan 5-10-20-50-100 ve 200 TL’den oluşan 9. Emisyon ile birlikte toplam 9 emisyondan oluşmaktadır.
1. Emisyon paralarımız Cumhuriyetimizin kurulduğu yılı takip eden ilk süreçte tedavül etmiş
olup, 1-5-10-50-100-500 ve 1000 liradan oluşmaktadır. 500 ve 1000 liraların alım güçlerinin çok yüksek olmaları, halk arasında fazla dolaşmamış olmaları gibi sebeplerden ötürü 1. Emisyon paraların piyasadan toplatılmasının ardından doğal olarak piyasada çok az adette kalmıştır. Günümüzde TC kağıt para koleksiyonu için en zor temin edilebilecek 2 para olarak görülmektedirler.
Harf inkilabından önce basılmış olmalarından ötürü, paraların üzerinde eski Türkçe ve Fransızca terimler kullanılmıştır. Paraların basım yeri Thomas de la Rue – Londra’dır.
2. Emisyon paralarımız çeşitlilik içerir. Çünkü İsmet İnönü cumhuriyet tarihimizdeki tek
örneğe imza atar ve paralarımızın üzerinde kendi resmini kullanmaya başlar. 1937 senesinde M.Kemal Atatürk resimli ilk paralar kullanımdayken, 1939 senesinde bu paraları toplatır ve kendi resminin basılı olduğu paraları tedavüle sürdürtür. Dolayısıyla 2.emisyon paraların ilk yarısı Atatürk resimli 2,5-5-10-50-100-500 ve 1000 liradan oluşurken, diğer yarısı İsmet İnönü resimli 50 Kuruş, 1-500 ve 1000 liralardan oluşmaktadır. Atatürk resimli olan paralar Thomas de la Rue’da basılmış olmalarına karşın, İnönü resimli paralardan 50 Kuruş Berlin diğerleri ise Bradbury, Wilkinson Co. basımlı olarak dikkat çekmektedirler. 2. Emisyonun çeşitliliği sadece bunlardan ibaret değildir. Bir de tedavül etmemiş olan İnönü 50 Kuruş, 50 ve 100 liralar mevcuttur. Bunların da basım yeri Bradbury, Wilkinson matbaasıdır. İngiltere’de bastırılan ancak, İkinci Dünya Savaşı sırasında banknotları Türkiye getiren geminin Pire Limanında hücuma uğrayıp batması sonucunda denize dökülen İnönü resimli 50 Kuruşluk ve 100 Türk Liralık banknotlar ile yine İngiltere’de bastırılan ancak, Londra’daki bir hava hücumu sırasında basıldığı matbaa zarar gören 50 Türk Liralık banknotlar dolaşıma verilmemiştir.
2.emisyon paralarımız 1940-44 seneleri arasında tedavül ettikten sonra 1947 yılına kadar yine İsmet İnönü resimli 2,5-10-50-100-500 ve 1000 liralardan oluşan 3.emisyon paralar tedavül etmiştir. 3.emisyon paralarımızdan 10 ve 100 liralar Berlin’de, diğer küpürler ise American Bank Note Company’de basılmışlardır. Bu emisyonun 50 lirası mor ve mavi olmak üzere 2 farklı renktedir.
4.emisyon paralarımız İsmet İnönü resmi taşıyan son emisyonu oluşturmaktadırlar. Sarı ve kırmızı renklerde 2 tip 10 lira ve 1 tip 100 liradan oluşan bu emisyonu oluşturan banknotlar da American Bank Note Company’de basılmışlardır. 1947 ve 1948 yıllarında tedavül etmişlerdir.
5.emisyon paralarımızdan itibaren günümüze kadar Atatürk resimli paralar kullanılmaya devam edilmiştir. 5.emisyon paralarımız TC kağıt para koleksiyonlarının bel kemiğidir. Her ne kadar bulunabiliyor olsalar da bu paraların ÇİL kondüsyonlu olanlarını temin etmek bir hayli zordur. Bu emisyonun paraları, 2,5-5-10-50-100-500 ve 1000 liralık küpürlerden oluşmaktadır. Ancak, 1000 lira hariç diğer tüm küpürlerde farklı tertipler mevcuttur. İlk kez Merkez Bankası tarafından yurt içinde basılmış olan paralar bu emisyonda kullanılmıştır. Ancak, Thomas de la Rue ve Bradbury,Wilkinson basımlı paralar da mevcut olduğundan, fiyat değerlendirmeleri ve bulunabilirliklerini en doğru biçimde saptayabilmek için ileri seviyede bilgi ve deneyim gereklidir. Bu emisyonun paralarında ortaya çıkan bir diğer farklı durum ise, arka yüz renkleridir. Örneğin, 4 farklı arka yüze sahip, bir diğer deyişle 4 farklı tertipte 2 ½ lira kullanılmıştır. 2 farklı arka yüz rengine sahip Avrupa basımlı 5 lirayı takip eden diğer iki 5 lira da kendi aralarında, bir tanesinin tam orta göbek kısmına denk gelen ve karanfil çiçeğini andıran dokusu ile ayrılırlar. Bundan dolayıdır ki, karanfilli 5 lira olarak tabir edilen tipi 3.tertip 5 lira ve yerli basımlı son tip de 4.tertip 5 lira olarak adlandırılır. Konuyu fazla uzatmadan toparlayacak olursak, 6 farklı tertipte 10 lira, 7 farklı tertipte 50 lira, 6 farklı tertipte 100 lira, 4 farklı tertipte de 500 lirayı ihtiva eden 5.emisyon paralarımız, zenginliği itibariyle de TC kağıt para koleksiyonunun göz bebeğidir.
6.emisyon paralarımız 5-10-20-50-100-500 ve 1000 liralık küpürlerden meydana gelmekte olup, tamamı yerli basımdır. 6.emisyondan itibaren, TC kağıt para koleksiyonunda farklı unsurlar ön plana çıkmıştır. Örneğin, farklı seri harflerinden dolayı paralar arasında muazzam fiyat farklılıkları belirmektedir. 5.emisyonda bunun sadece 1 adet örneği varken (7.tertip 50 lira Y serisi), 6.emisyonla birlikte paraların harfleri oldukça önem kazanmaktadır. 5 liraların Z serisi diğer serilerden farklı iken, 10 liraların A-B-C-D serileri diğer serilere nazaran daha yüksek fiyatlı olup, bunların da aralarında C serisi en pahalı olanıdır. 20 liralarda ilgi çeken bir husus ise, A ve B serilerinin bir kısmının İngiltere’de, diğer kısmının ise Türkiye’de basılmış olmasıdır. İngiltere’de basılmış olanlar 1500 TL’den işlem görebilmekte iken, Türkiye basımlı olanlar 10-15 TL fiyat aralığında işlem görmektedirler. 50 liralar da Z91 serisi diğerlerine nazaran oldukça farklı fiyattadır. 100 liralar da sadece A-B-C serileri küçük farklılıklarla diğerlerinden ayrılırken, 500 liralarda harflere göre fiyat farklılıklarının altı önemle çizilmektedir. Çil kondüsyonlu en sıra 500 lira ortalama 20 TL’den işlem görmekte iken, mukayese yapabilmeniz açısından diğer harflerin fiyatlarını da vermek istiyorum. Örneğin, A-B-C serileri ortalama 500 TL civarında, yani sıra bir 500 liranin 25 misli bir fiyatla işlem görmekteyken, D serisi grubun en nadir serisi olup 2000-2500 TL’ye kadar işlem görebilmektedir. E-F-G-H ve I serileri de 150-250 TL arasında değişen fiyatlara sahipken, grubun 2. en nadir serisi olan K harfi dikkat çekmektedir ve 1500 TL mertebesinde işlem görmektedir. Diğer seriler, 20-25 TL’den işlem görmekte iken 300 TL gibi bir fiyatla alıcı bulabilen Z91 serisi de grubun farklılık arz eden son parasıdır. 1000 liralar da ise ortalama 20-30 TL fiyatları oldukça gölgede bırakan Z91 serisi, 3000 TL’ye kadar alıcı bulabilmektedir. Fiyatları, harflere göre yaşanan değişiklikleri mukayese edebilmeniz açısından ve halk arasında oldukça yanlış bir kanıya ışık tutabilmek amacıyla vermek istedim. Halk arasında, TC kağıt para koleksiyonunu hiç bilmeyen kişiler dahi, A serilerinin değerli, diğerlerinin sıradan olduğunu düşünmektedir. Bu tip kişilerin sayısı bir hayli fazladır. Oysa ki, görmüş olduğunuz gibi çok farklı seriler ön plana çıkabilmektedir. Dolayısıyla, TC kağıt para koleksiyonu bir hayli bilgi birikimi ve deneyim gerektirmektedir.
7.emisyon paralarımız da, 6.emisyondakiler gibi farklı seri harflerine göre çeşitlilik göstermektedir. Ancak bu emisyonda filigran farklılığı gibi önemli bir konu da dikkat çekmektedir. 10-100-500-1000-5.000-10.000-20.000-50.000-100.000-500.000-1.000.000-5.000.000-10.000.000 ve 20.000.000 liralık küpürlerden oluşan 7.emisyon paralarımızın da koleksiyonu bir hayli heyecan vericidir. 10 liralarda yaşanan kısa kaş – uzun kaş ayrımı, 100 liralarda çok az bir fiyat farklılığı yaratan E serisinin ilk bölümü (01-11), 500 liralarda yine çok az miktarda bir farklılık ortaya koyan C serisinin ilk bölümü (01-16) ilgi çekmektedir. 5000 liraların arka yüzünde Mevlana Celaleddin-i Rumi portresi kullanılmakta iken serinin 3.tipinde Afşin – Elbistan Termik Santrali tema olarak işlenmeye başlanmıştır. Mevlana Celaleddin-i Rumi portreli seriler, kendi aralarında 2 farklı tipten oluşmakta olup, A serisi yani 1.tip 5000 liralar grubun en değerli paralarıdır (diğerleri 10-15 lira iken 100-150 lira arasında işlem görmektedirler). Oldukça farklı bir teknik ayrıntı olarak da, filigransız 5000 lira diye tabir edilen 5000 liranın, 2000-2500 TL aralığında alıcı bulabilmesi verilebilir. 10.000 liralar oldukça çeşitlilik göstermekte iken, 20.000 liralarda ilgi çeken bir durum yoktur. 50.000 liralarda H serisi bu emisyon içindeki tüm paralar arasındaki en büyük efsanedir. Bu konuyla ilgili ayrı bir makale yazılması gerekmektedir. Merakınızın süregelmesi için size fiyatından ve bulunabilirlik durumundan bahsetmeyeceğim. 500.000 liralarda D serisi ilgi çekmekte iken, filigran farklılığının da ön plana çıktığı bu emisyonda özellikle 10.000 – 500.000 ve 1.000.000 liralık küpürler önem arz etmektedir. Zira, farklı filigranlardan oluşan 1.000.000 lira P34 – S21 – L03 ve K90 takımlar bu emisyonun ilgi çeken parçalarıdır. 5.000.000 liralarda C 84-90, 10.000.000 liralarda ise F 73 – 2 ayrı filigran ve H 15 – nadir seri dikkat edilmesi gereken paralardır.
8.emisyon paralarımız, Yeni Türk Lirası olarak adlandırılmış ve liralarımızdan 6 adet sıfır atılması sonrasında kullanıma çıkmış 1-5-10-20-50 ve 100 YTL’lik küpürlerden oluşmaktadır. Filigran farklılıkları dışında, önem arz eden en ilginç konu 1 YTL’ler arasında yaşanmaktadır. Sadece A serisi olarak basılmış 1 YTL’ler 01-79 numara aralığına sahiptir. Yani, A 01-79 arasında 79 farklı 1 YTL mevcuttur. Bu paralarda, koleksiyonerler için emsali görülmemiş bir ayrıntı söz konusudur. 2-3 TL’den işlem gören sıra numaları göz ardı edersek, mukayese yapabilmeniz için fiyatlarından bahsetmek istediğim önemli serilerden bazıları şunlardır: A 30 (50 TL), A 41 (150-200 TL), A 57 (50-70 TL)… Konunun detayına girecek olursak 10-20 TL arasında seyreden seriler de mevcuttur, ancak bunlar hakkında detaylı bilgiyi ancak tecrübe edinerek kazanabilirsiniz. Kataloglarda dahi bu konu fiyatlandırılmamıştır. Emisyonun farklılık arz eden, 5 – 10 ve 20 liralarda yaşanan filigran farklılıklarından başka bir ayrıntısı yoktur. 5 YTL’lerde B ve D serileri, 20 YTL C 02 - 2 ayrı filigran ve C01 (nadir seri) dikkat edilmesi gereken paralardır.
9.emisyon, paralarımızdan Yeni Türk Lirası’ndaki ‘Yeni’ kelimesinin kaldırılması ile Türk Lirası olarak adlandırılmaya devam eden paralardan oluşan bir emisyondur. 5-10-20-50-100 ve 200 TL’lik küpürler arasında hiç şüphesiz ki 200 TL’lik küpür dikkat çekicidir. TC kağıt para tarihinde ilk kez kullanılmış bir küpürdür. Bu emisyondaki paraların Atatürk resimleri bir hayli eleştiri almış olsa da, arka yüz tasarımları oldukça farklı, güzel ve yabancı paralarda yaşanan renkliliğe yakındır. Ord.Prof.Dr.Aydın Sayılı, Ord.Prof.Dr.Cahit Arf, Mimar Kemaleddin, Fatma Aliye, ITRİ ve Yunus Emre portrelerinden oluşan arka yüz dizaynları, TC kağıt para koleksiyonunun en farklı türdeki arka yüzleri olarak dikkat çekmektedir. Benimle ilgili olarak dikkat çeken bir diğer nokta ise, bu işi öğrendiğim, nümismatik bilgisi ve deneyimi bakımından sektörün duayeni olarak kabul edilmiş olan rahmetli babam, ITRİ ERDUMLU’nun isminin tarihteki bir adaşının vesilesi ile 100 TL’nin arkasında yer almasıdır. Oldukça ender rastlanan bir isim olması itibariyle benim için oldukça duygusal ve bir o kadar önemli bir ayrıntıdır. Bu emisyondaki paralarda, yazımı kaleme aldığım tarih 7.Ekim.2010 itibariyle saptanmış herhangi bir ayrıntı söz konusu değildir.
R.Mert ERDUMLU
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder